بخش دوم
حامی عدالت: عزل وکیل یکی از مسائل حقوقی مهم در امر وکالت است که جزئیات آن برای هر وکیل و یا حتی اشخاص غیرحقوقی که وکیلی اختیار میکنند اهمیت خواهد داشت.
با نگاهی به منابع گوناگون حقوقی میتوان با جزئیات این مقوله آشنا شد. در قسمت نخست این مطلب که در شمارههای گذشته حامیعدالت منتشر شد، این موضوع تشریح شد. اکنون در مطلب پیش به ادامه این موضوع میپردازیم.
عزل وکیل توسط موکل
یکی از جنبههای عزل وکیل، عزل وی از سوی موکل است. سایت هیوا با نگاهی به این موضوع تبیین کرده است که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه، شرایط، مدارک، هزینهها و آثار این اقدام، من جمله استرداد حق الوکاله چگونه و به چه طریقی صورت میگیرد.
این منبع همچنین توضیح میدهد: «وکالت، یکی از عقود پیش بینی شده در قانون مدنی بوده که مانند سایر عقود، تحت شرایط خاصی، به پایان رسیده و منحل میگردد. یکی از راههای پایان دادن به این عقد، عزل وکیل توسط موکل است. به همین دلیل، ممکن است این سوال مطرح گردد که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه؟ در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد، اما پیش از آن، به تعریف مختصری از عقد وکالت پرداخته و خواهیم گفت که این قرارداد، به چه روشهایی پایان میپذیرد.»
این منبع ادامه میدهد: «منظور از عزل وکیل توسط موکل، این است که موکل، وکیل را از انجام موضوع وکالت، برکنار کرده و به صورت یک طرفه، این عقد را فسخ کند. عزل وکیل، میتواند به صورت صریح انجام گرفته؛ مانند اینکه موکل، ضمن یک لایحه، به وکیل پایه یک دادگستری که وکالت وی را در یک دعوا بر عهده داشته، اطلاع دهد که وی را عزل کرده و یا اینکه، به صورت ضمنی انجام گیرد؛ به عنوان مثال، اگر موکل، برای فروش یک مال به وکیل وکالت داده ولی خود، برای فروش اقدام کند، این اقدام، به معنی عزل ضمنی وکیل خواهد بود.»
توجه به ماده ۶۷۹
در ارتباط با عزل وکیل منبعی دیگر با نشانی dadgram.ir به ماده قانونی ۶۷۹ اشاره میکند و در این باره تشریح میکند:
«ماده ۶۷۹ ق.م. اشعار میدارد: موکل میتواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند مگر اینکه وکالت وکیل یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد. لیکن ماده مرقوم بیان ننموده که موکل به چه نحوی میتواند وکیل خود را عزل نماید. شاید ابتدا به نظر برسد که چون وکالت از عقود اذنی است و عقدی است جایز، ماهیت این عقد اقتضا میکند که موکل به هر نحو و شکل و به هر طریقی که بخواهد میتواند وکیل خود را عزل نماید.»
عزل در وکالت قضایی
لازم به ذکر است که اگرچه، عزل وکیل توسط موکل، هم در وکالت مدنی (وکالت در دفاتر اسناد رسمی) و هم در وکالت قضایی(وکالت در دادگاهها وکیل دادگستری) مطرح بوده، اما، آنچه در این مقاله، مورد نظر ما بوده و قصد صحبت در مورد آن را داریم، وکالت قضایی است.
«اولین اثر از آثار عزل وکیل، چه از طریق اظهار شفاهی یا ابلاغ اظهارنامه، انجام گرفته و چه از طریق سامانه ثنا، انحلال عقد وکالت و پایان یافتن آن میباشد. در نتیجه، از آنجا که نیابت وکیل از بین رفته، وی دیگر، حقی برای انجام موضوع وکالت و ادامه آن نخواهد داشت.»
«مطابق ماده ۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تا زمانی که خبر عزل وکیل، به اطلاع وی نرسیده، اقدامات او در حدود وکالت تفویضی، موثر در حق موکل میباشد. بنابراین، اگر به عنوان مثال، وکیل، قبل از اطلاع از عزل، دادخواست تجدیدنظر را ثبت کند، این اقدام، دارای آثار قانونی خود است.»
«بر اساس ماه ۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی، موکل باید زمانی برای عزل وکیل دادگستری اقدام کرده که این اقدام، موجب تجدید جلسه دادرسی نشود. بنابراین، دادگاه، اجازه تجدید وقت رسیدگی را به علت برکنار کردن وکیل، صادر نخواهد کرد.»
اعلام عزل وکیل از طرق قانونی
همانطور که در شماره گذشته هفتهنامه تاکید شد، بر اساس منابع ذکر شده، عزل وکیل توسط موکل، چه از طریق اظهارنامه و اظهار شفاهی و چه از طریق سامانه ثنا، موجب اسقاط حق الوکاله وکیل، اعم از وکیل پایه یک دادگستری و کارآموز وکالت، نشده و حق الوکاله، تحت شرایطی، قابل دریافت خواهد بود.
بر اساس سایت هیوا، در گذشته، ثبت لایحه عزل وکیل، به روش خودکاربری و از طریق آدرس remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx، بدون مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک نیز برای متقاضیان، امکان پذیر بوده که در حال حاضر، این سایت، غیر فعال شده و متقاضیان، صرفا میتوانند از طریق دفاتر خدمات قضایی، اقدام نمایند.
استرداد حق الوکاله هنگام عزل وکیل
منبع نامبرده که به تشریح مسائل و موارد حقوقی میپردازد تبیین میکند: «گاهی، برخی از موکلان، با مشاهده انجام روند کار و به نتیجه نسبی رسیدن آن و با انگیزه فرار از پرداخت حق الوکاله، اقدام به عزل وکیل خود در پرونده میکنند. البته، در برخی مواقع نیز برکنار کردن وکیل، به دلیل نارضایتی موکل، از اقدامات وکیل، انجام میگیرد.»
توجه به دو نکاتی در اینباره شمرده شده است، اول آنکه، در صورت عزل وکیل توسط موکل و در صورتی که در قرارداد وکالت، شرط خاصی در این رابطه، در نظر گرفته نشده باشد، وکیل به تناسب اقدامات انجام گرفته، مستحق حق الوکاله بوده و لذا، تا این میزان از حق الوکاله، قابل استرداد توسط موکل نیست.»
لازم به یادآوری نکته دیگری بر اساس منبع نامبرده است و آن اینکه به طور معمول، در قراردادهای حق الوکاله، این شرط درج میگردد که در صورتی که پس از ثبت دادخواست یا شکواییه، موکل، بدون عذر موجه، وکیل را عزل کند، وکیل، استحقاق حق الوکاله آن مرحله را به طور کامل خواهد داشت. در نتیجه، با درج و امضای این شرط در قرارداد وکالت، حق الوکاله تا میزان شرط شده، قابل استرداد نمیباشد.»
آگاهی وکیل از عزل خود از طریق شبکههای اجتماعی
اطلاع از نحوه عزل وکیل برای اشخاص حقیقی که در امر وکالت با وکیل سروکاری پیدا میکنند نیز گاه ضروری خواهد بود. dadgram.ir در مقاله خود در این باره توضیح میدهد که در بند ۴۸۷ از مجموعه بخشنامههای ثبتی نیز آمده: هنگام عزل وکیل مربوط به وکالت نامههای قابل عزل، حضور موکل در دفترخانه ضروری است. بنابراین عزل وکیل با تلگرام و نظایر آن بیمورد است. در صورتی که عزل وکیل ضمن عقد لازم از موکل سلب شده است با تلگرام نمیتوان تغییری در سند وکالت صورت داد و وکالت تابع ماده ۶۷۹ ق.م. است. اصولاً ضم امین در وکالت بیمورد بوده و خلاف مقررات محسوب میشود.
ماده ۴۳ و پرهیز از تجدید جلسه
بنیاد وکلا در مقالهای در ارتباط با عزل وکیل، به این نکته مهم اشاره میکند که: «از دیگر مواردی که در عزل وکیل باید بدان توجه کرد شرط ماده ۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی است. در این ماده چنین آمده که عزل وکیل باید در زمانی صورت پذیرد که موجب تجدید جلسه نشود در غیر این صورت جلسه رسیدگی به این دلیل تجدید نمیشود.»
وضعیت وکیل پس از فوت موکل
بر اساس منابعی که نام برده شد، به وضعیت وکیل پس از فوت موکل اشاره شده و این پرسش مطرح شده است که آیا معاملات و اسنادی که وکیل پس از فوت موکل به عذر عدم اطلاع انجام و تنظیم نموده نافذ و مشروع میباشد یا خیر و در صورت اخیر حدود اختیار و مسئولیت او در قبال ورثه و اشخاص طرف معامله چیست؟
در پاسخ به این نکته اشاره شده است که: «به موجب ماده ۶۷۸ قانون مئنی به موت موکل وکالت مرتفع میگردد و چون بعد از فوت موکل دارائیش به ورثه منتقل میشود تصرفاتی که وکیل در این زمان به عمل آورد نسبت به مال غیر بوده و فضولی شناخته میشود هر چند وکیل اطلاع از فوت موکل نداشته باشد بنابرین میزان مسئولیت وکیل در این مورد مانند مسئولیت معامل فضولی و در حدود ماده یک قانون مسئولیت مدنی ضامن است و حکم ماده ۶۸۰ قانون مدنی با مورد حاضر قابل قیاس نیست.»
عزل وکیل هنگام وجود چند وکیل
بنیاد وکلا در مقاله حقوقی خود به مورد دیگری در باب وکالت اشاره میکند و آن امکان اعطا وکالت به چند نفر به طور همزمان است. در این صورت با توجه به مفاد عقد وکالت هر یک از وکلا ممکن است به تنهایی اجازه اقدام داشته باشد و یا اینکه لزوما عمل همگی با هم برای انجام موضوع وکالت لازم باشد.
این منبع همچنین حالتی نیز متصور است که در آن چند شخص در طول یکدیگر وکیل واقع شوند یا به عبارت دیگر چنانچه وصف یا شرط خاصی که در عقد تصریح شده باشد از وکیل اول سلب شود وکیل دوم جایگزین وی شود، که برای تعیین هریک از موارد باید به قرارداد موجود توجه شود.
این منبع به این ترتیب به تشریح موضوع میپردازد که: «در این حالت اگر هر یک از وکلا به تنهایی صلاحیت اقدام داشته باشند، هرکدام که موضوع وکالت را انجام دهد برای موکل لازم است.» و توضیح میدهد که: «گفته شد که وکیل تنها دارنده اختیاراتی است که به وی اعطا شده باشد، از جمله این اختیارات میتواند انتقال موضوع وکالت از طریق انعقاد عقد وکالت دوم باشد، البته اگر این اختیار در قرارداد اولیه به وی اعطا شده باشد.
در این صورت قرارداد واقع شده نافذ و وکیل قرارداد اول موکل قرارداد دوم خواهد بود و وکیل قرارداد دوم موضوع عقد را برای وی انجام داده است اما اگر این اختیار به وکیل اول اعطا نشده باشد و وی خلاف صلاحیت خود اقدام نماید، وکیل اول و دوم هر دو در برابر موکل اصلی مسئول خواهند بود.»
بنیاد وکلا در این مطلب خود به نکتهای مهم تاکید میکند، که وکیل خود میتواند وکیل بگیرد اما اگر بدون اجازه این کار را انجام دهد هر دو نفر مسئول انجام موضوع وکالت و جبران خسارات احتمالی در مقابل موکل هستند.