حامی عدالت: حقوق معنوی ازجمله حقوقی است که درگذشتههای دور از اهمیت چندانی برخوردار نبود و گذشتگان حتی تصوری از حق معنوی در مخیلهشان نمیگنجید. با پیشرفتهایی که بشر در زمینههای مختلف زندگی داشت، کمکم ضرورت توجه به این حق معنوی در تمامی حقوق دیگری که برای یکایک افراد بشر قائل میشدند ازجمله حقوق مادی و عینی مثل حق مالکیت، حق ارتفاق، حق انتفاع و سایر حقوق دیگر، جای خود را در کنار حقوق مادی باز کرد و قانونگذار ایران در سال ۱۳۴۸ به تصویب قوانینی در این زمینه پرداخت.
ایران از سال ۱۳۴۸ با تصویب قانون “حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان “مالکیت ادبی و هنری را به رسمیت شناخت. در تعریفی که از مؤلف میشود او را فردی میدانند که نوشتهها و آثار و ابتکارات دیگران را جمعآوری و باذوق و ابتکار شخصی خودش عرضه میکند. مصنف فردی است که اثر علمی یا ادبی جدیدی را پدید میآورد؛ و زمانی که تصنیف در زمینه هنری باشد به چنین پدیدآوری هنرمند گفته میشود. طبق ماده اول قانون حمایت از مؤلفان، مصنفان و هنرمندان “به مؤلف و مصنف و هنرمند پدیدآورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید میآید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و ظهور و یا ایجاد آن بهکاررفته “اثر “اطلاق میشود.
همچنان که در تعریف اثر گفته شد صرفنظر از روشی که آن را ایجاد نموده بهمحض ایجاد قابل حمایت قانونگذار ایرانی است و این امر باعث برداشته شدن گام مهمی در جهت ایجاد انگیزه در صاحبان آثار و تشویق و ترغیب آنان برای پدید آوردن آثار بهتر میشود. البته این حمایت زمانی صورت میگیرد که فرآیند ثبت آثار طی شده باشد و همین حمایت از آثار، خود نیز دارای شرایطی است که در ماده ۲۲ قانون حمایت از مؤلفان، مصنفان و هنرمندان گفتهشده است. طبق این قانون حقوق مادی پدیدآورنده مواقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای اولین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجراشده باشد و قبلاً در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش و یا اجرانشده باشد. البته چنانچه صاحب اثر به ثبت اثرش پرداخته باشد و اثر شرایط حمایت را داشته باشد برای صاحب اثر امتیازاتی را در بر خواهد داشت که اولین و مهمترین آن، ادعای استناد اثر به صاحب اثر به خود در برابر دیگر ادعاها میباشد و او را در موقعیت برتر اثباتی نسبت به دیگران قرار میدهد و چنانچه به هر نحوی از انحاء به حقوق مادی یا معنوی پدیدآورنده نسبت به اثر توسط افراد ثالث خدشهای وارد آید، پدیدآورندهای که گواهی ثبت اثرش را در دستان خود داشته باشد، با طیب خاطر و کاملاً مستند میتواند برای احقاق حق خودش از عملکرد شخص ثالث شکایت نماید و بدین طریق بهحق قانونی خود برسد ولیکن چنانچه پدیدآورنده به هر دلیلی اثر خود را به ثبت نرسانده باشد، بدون مدرک در دادگاه هیچ راهی را از پیش نخواهد برد و در ابتدای امر اول باید ثابت نماید که این اثر متعلق به او و اولین پدیدآورنده خود او میباشد که مطمئناً مستلزم گذشت زمانی دراز و هزینههای اضافی بر خود و دادگاه را باعث میشود و چنانچه بتواند رأی و نظر کارشناسان رسمی دادگستری را جلب نماید و آنها با رسیدگیهای انجامشده او را صاحب حق تشخیص دهند تازه بعدازاین باید به ثبت اثرش مبادرت ورزد./ فاطمه زهرا حسینی