از مطالعات و پژوهش‌هایی که در زمینه پیشگیری وضعی انجام گرفته است می‌توان نتیجه گرفت که به کارگیری تدابیر پیشگیری موقعیت مدار، با وجود پدیده «جا به جایی جرم» هنوز می‌تواند خوش بینانه باشد، زیرا هرچند احتمال رخداد این پدیده وجود دارد، ولی نباید آن را پیامد گریزناپذیر پیشگیری از جرم دانست. از آن گذشته، در صورت رخداد، اندازه و پهنه آن گسترده نیست.
ارائه مباحث جدید که کمتر در ادبیات جرم شنـــــاسیِ فارسی مطرح شده است؛ ارائه پرسش‌هایی برای دانشجویان بعد از هر فصل جهت تثبیت مطالب هر فصل؛ تبیین و ارائه مصادیق از نظریه‌های جرم شناسی بر مبنای وضعیت حاکم بر سیاست جنایی کشور؛ استفاده از منابع فراوان و جدید فارسی و خارجی.
حامی‌عدالت:نمایشگاه بین‌المللی کتاب امسال نیز همچون سال‌های گذشته نمایش‌دهنده کتاب‌های حوزه حقوق نیز هست. یکی از این آثار به نمایش درآمده، کتاب جرمشناسی (طرح مباحث نوین در دانش جرمشناسی) به شمار می‌رود. این اثر مکتوب حقوقی با تعداد ۲۵۲ صفحه چاپ نخست خود را بهار امسال یعنی ۱۴۰۲ به ثبت رسانده است. جرمشناسی، در شناسنامه خود نام شرکت سهامی انتشار را به عنوان ناشر و بر جلد خود نام هادی کرامتی معز را به عنوان مولف دارد.
از دیگر آثار حقوقی که نام کرامتی معز بر آن ثبت شده است، می‌توان به بزه دیده شناسی کودکان در شبکه-های مجازی، سیاست کیفری سخت گیرانه در آیین دادرسی کیفری ایران و بایسته‌های جرم انگاری در حقوق خانواده با تأکید بر حفظ کیان خانواده، اشاره کرد.
این مولف، دکتری تخصصی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده و اکنون مدرس دانشگاه و داور دعاوی حقوقی است.
در ارتباط با کتاب جرمشناسی، گفت‌وگویی با این حقوق‌دان داشته‌ایم که گزیده‌ای از آن را با هم می‌خوانیم.
نوشتن کتاب چند وقت طول کشید؟
نزدیک به ۲ سال.
چه طور شد که به فکر نوشتن این اثر افتادید؟
این موضوع چندین سال دغدغه ذهنی‌ام بود. در دانشگاه‌ها درس جرمشناسی و دروس مرتبط به آن را تدریس می‌کردم و از سوی دیگر کتاب درسی که در این زمینه می‌خواستم به عنوان منبع به دانشجویانم معرفی کنم کم بود. از این حیث تصمیم به نگارش کتاب درسیِ جرم شناسی گرفتم.
از چه منابعی در نگارش اثر بهره برده‌اید؟
غالب نوشته‌هایی که در جرم شناسی ارائه شده، در نگارش این اثر دیده شده است، به ویژه منابع به‌روز خارجی که حتی برخی از آن‌ها بین سال‌های ۲۰۲۰ – ۲۰۲۳ میلادی منتشر شده‌اند!
به منابع به‌روز اشاره کردید، جا دارد این پرسش مطرح شود که مبنای تقسیم‌بندی مباحث نوین در جرمشناسی چه مواردی درنظر گرفته شده است؟
عمده مباحث نوین در جرم شناسی تحت عنوان جرم شناسی‌های انتقادی مطرح می‌شوند که مصادیق آن در فصل دوم به تفصیل اشاره شده است و مباحث نوین در جرم شناسی که رویکرد انتقادی نداشتند را در فصل سوم مورد تحلیل و بررسی قرار داده‌ام.
مخاطب اصلی این کتاب چه کسانی هستند، و به عبارت بهتر این کتاب بیشتر برای چه کسانی کاربرد دارد؟
فصل اول کتاب با ادبیاتی متفاوت با هدف آشنایی با جرم شناسی برای دانشجویان کارشناسی حقوق به عنوان منبع درس «جرم شناسی» نگارش شده است.
در فصول دوم و سوم کتاب، به طرح و تبیین مباحث جدید در دانش جرم شناسی پرداخته که به عنوان منبع درس «جرم شناسی نظری» برای مقطع دکتری تخصصی رشته حقوق کیفری و جرمشناسی و همچنین بر مبنای تحولات ایجاد شده در برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد رشته حقوق کیفری و جرم شناسی می-تواند مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه به عنوان منبع اصلی درس‌های «جرم شناسی» و «جرم شناسی نظری» و منبع کمکی درس‌های «جرم شناسی پیشگری»، «جرم شناسی جرایم و جنایات بین المللی» و «جرم شناسی بالینی» نیز قابل استفاده خواهد بود. قابل استفاده باشد.
همچنین مباحث مطروحه در کتاب حاضر می‌تواند زمینه مطالعه و پژوهش برای نگارش پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری رشته حقوق کیفری و جرم شناسی به ویژه برای دانشجویان علاقه‌مند به حوزه جرم شناسی را فراهم کند.
«جرمشناسی (طرح مباحث نوین در دانش جرمشناسی)» نسبت به کتاب‌های مشابه خود، چه مزیت‌ها و ویژگی‌هایی برای مخاطب دارد؟
در پاسخ به این پرسش می‌توانم به این موارد اشاره کنم:
ارائه مباحث جدید که کمتر در ادبیات جرم شناسیِ فارسی مطرح شده است؛ ارائه پرسش‌هایی برای دانشجویان بعد از هر فصل جهت تثبیت مطالب هر فصل؛ تبیین و ارائه مصادیق از نظریه‌های جرم شناسی بر مبنای وضعیت حاکم بر سیاست جنایی کشور؛ استفاده از منابع فراوان و جدید فارسی و خارجی.
بخش یا فصلی از کتاب را با ذکر شماره صفحه، به انتخاب خود معرفی کنید.
به این منظور صفحات ۲۳ تا ۲۵ را معرفی می‌کنم.
دلیل این انتخاب را نیز توضیح دهید.
نکاتی که در مورد اهمیت جرم شناسی و آموزش آن در این صفحات ذکر شده، یکی از مطالب مهمی است که باید مدنظر قرار گرفته شود. چرا که قاضی یا یک حقوق‌دان در برخورد با بزهکاری نباید تنها درصدد جست‌وجوی مصداق قانونی آن باشد، بلکه او به مثابه یک طبیب، قبل از هر اقدامی باید درد بیمار را تشخیص دهد و سپس داروی مناسب و لازم را تجویز نماید، اگرنه بیمار او نه تنها مداوا نمی‌شود، که امکان تشدید حالت وی و احیاناً نابودی‌اش و حتى احتمال شیوع آن بیماری در بین سایرین نیز وجود خواهد داشت.
یک جرم‌شناس و یا یک حقوق‌دان آشنا به این علم، ایمان خواهد داشت که بزهکاری به طور معمول، علل فردی و اجتماعی دارد و علاوه بر آن، هیچ انسانی در بدو تولد، منحرف و بزهکار به دنیا نیامده و این جامعه با عوارض منطقی و جرم‌زای خود، او را به سوی انحراف و کج‌روی سوق داده است. البته باید در نظر گرفت که انسان موجودی دارای اراده است که مسئولیت اعمال خویش را نیز به عهده دارد، ولی برای مؤثر بودن اجرای مجازات باید ابتدا زمینه‌های فساد و تباهی در جامعه نابود شود و بعد از آن اگر افرادی در تعقیب هوای نفسانی و تفکر شیطانی به سوی انحراف روی آورند مجازاتی درخور اعمالشان آن هم با هدف اصلاح و بازسازی اعمال شود. اینچنین اقدام پسندیده‌ای صرفاً در اثر آموزشهای جرم شناختی برای قضات به وجود می‌آید وگرنه به لحاظ عدم برنامه‌ریزی صحیح دست اندرکاران عدالت کیفری و عدم آشنایی کافی مسئولین آموزش قوه قضائیه به ضرورت آموزشهای جرم شناختی و تراکم شدید و طاقت فرسای کار قضایی قضات و فراهم نبودن امکان مطالعات جرم شناختی و تراکم موجب می‌شود تا آن گونه که شایسته است از آموزه‌های جرم شناختی بهره نبرند. از این رو لازم است که مسئولین امر، به این نکته توجه بیشتری نشان دهند و به منظور آشنایی قضات با آموزه‌های جرم شناسی و علوم جنایی پیراحقوقی جدید، امکان مطالعات مربوطه، به طرق مؤثر و مفید در اختیار قضات قرار گیرد، زیرا دانش آموخته مقطع کارشناسی حقوق صرفاً دو واحد جرم شناسی در طول دوران تحصیل را می‌آموزد.
با توجه به موضوع مد نظر کتاب، بومی سازی دانش جرم شناسی در ایران با چه موانعی رو به روست؟
برای بومی سازی جرم شناسی در ایران با موانع جدی روبه‌رو هستیم، یکی از این موانع فقدان داده‌های تجربی متکی به تحقیقات میدانی است. از این رو تا زمانی که محققان جرم شناسی به واقعیات آماری، فرهنگی و قضایی بزهکاری در کشور اطلاعی نداشته باشند، نباید از آنان انتظار ارائه راهکارهای جرم شناسی پیشگیرانه را به منظور کنترل با پدیده بزهکاری داشت!
علت شناسی جرم و ارائه راهکارهای پیشگیری از آن، صرف مطالعات کتابخانه‌ای و تحقیقات نظری، کارآیی ندارد و نیازمند مطالعات و مصاحبه‌های میدانی و آماری و بسترسازی فرهنگی است، آن‌هم با درنظر گرفتن خرده فرهنگ‌ها و ارزش حاکم بر جامعه هدف.
از وجود موانع دیگر می‌توان به جایگاه جرم شناسی در نظام دانشگاهی ایران اشاره داشت که بر خلاف کشورهای پیش‌رو که جرم شناسی یک رشته دانشگاهی مستقل است، در ایران جرم شناسی صرفاً یک واحد درسی به شمار می‌رود.
از سایر موانع می‌توان به فقدان بودجه مشخص، فقدان هستی شناختی، روش شناختی و معرفت شناختی جرم شناسی در ایران اشاره کرد.
باز هم به سراغ متن کتاب برویم. در صفحه ۵۴ در مبحث پیشگیری از بزهکاری، در ارتباط با پیشگیری وضعی از بزهکاری چه مواردی مدنظرتان قرار گرفته است؟
از مطالعات و پژوهش‌هایی که در زمینه پیشگیری وضعی انجام گرفته است می‌توان نتیجه گرفت که به کارگیری تدابیر پیشگیری موقعیت مدار، با وجود پدیده «جا به جایی جرم» هنوز می‌تواند خوش بینانه باشد، زیرا هرچند احتمال رخداد این پدیده وجود دارد، ولی نباید آن را پیامد گریزناپذیر پیشگیری از جرم دانست. از آن گذشته، در صورت رخداد، اندازه و پهنه آن گسترده نیست. زیرا انسان‌ها توانایی نامحدود در انطباق ندارند؛ به بیانی دیگر، می‌بینیم جابه‌جایی جرم هرگز به شکل کامل نیست و ما با ایجاد دگرگونی در یک موقعیت «جرم زا»، همواره دستاوردی به دست می‌آوریم.
نثر کتاب چگونه است؟ هنگام نگارش، توجهی به روان بودن نثر داشته‌اید؟
یکی از مزیت‌های این اثر، ارائه مباحث به صورت روان و شیوا و همچنین قابل فهم برای عموم دانشجویان و پژوهشگران است.
از شرایط چاپ و نشر کتاب خود راضی بوده‌اید؟ آیا چاپ کتاب حقوقی برای مولفان رضایت‌بخش است؟
متأسفانه شرایط فعلی جهت انتشار کتاب با توجه گرانی کاغذ و هزینه‌های جانبی که برای ناشر دارد مناسب نیست و منجر به بالا رفتن قیمت‌های کتاب شده است و طبیعتاً این قیمت‌ها برای قشر دانشجو مقرون به صرفه نخواهد بود. لذا این فرصت را غنیمت شمرده و از حسن اعتماد مدیریت نشر وزین «شرکت سهامی انتشار» به ویژه جناب آقای امیر راسخی‌نژاد که با وجود محدودیت‌های فراوان این روزهای حوزه چاپ در کشور، از انتشار این اثر حمایت کردند، سپاسگزاری می‌نمایم.
در صفحه ۱۷۶ به مبحثی تحت عنوان جرمشناسی سایبری، اشاره داشته‌اید، ضمن توضیحی در این رابطه، دلایلی را که موجب شده است تا این موضوع را مورد بررسی قرار دهید بگویید.
جرمشناسی در آغاز سده بیست‌ویکم با محیط یا فضای جدیدی روبه‌رو شده است که فرآیند جهانی‌شدن را، به‌طورکلی و جهانی‌شدن بزهکاری را، به طور ویژه، تسریع و تسهیل کرده است. در واقع انقلاب اطلاعات و مخابراتی چهره جرم را به طور بنیادی تغییر داده است، پیشرفت‌های تکنولوژی مزایا و فرصت‌های جدید جالبی فراهم ساخته اما آسیب‌پذیری نسبت به جرم را نیز بیشتر کرده است. از این رو محیط سایبری به عنوان یک محیط نامحدود و غیرملموس در جرم شناسی مورد بحث قرار داده شده است. جرم شناسی سایبری به عنوان مطالعه علت شناسی جرایمی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد و تأثیر آن در فضای واقعی و فیزیکی، تا ارائه راهکارهای پیشگیرانه قرار می‌گیرد.
در صفحه ۱۰۲ به جرمشناسی حیات وحش اشاره شده است. در توضیح این مبحث اشاره کرده‌اید که نسبت به جرمشناسی سبز نگاه جامع‌تری داشته است، این موضوع را تا حد امکان و به اختصار تشریح کنید.
جدا از تحقیقات جدید جرمشناسی سبز و گونه‌های جانوری که نگاه جرم‌شناختی گسترده‌ای را فراتر از انسان به کار می‌گیرد، گرایش جدیدی از جرمشناسی به وجود آمده که «جرم شناسی حیات وحش» نام دارد و گامی بیشتر در اصلاح بی‌توجهی جرمشناسی نسبت به دنیای غیرانسانی و پیشبرد گفتمان علمی در مورد آسیب‌های حیات وحش برداشته است. با این وصف «جرم شناسی حیات وحش» به بررسی جرایم علیه حیات وحش و آسیب‌های ناشی از آن پرداخته است و به صورت تخصصی‌تر و جزئی‌تر، آسیب‌های قانونی و غیرقانونی، از جمله ورزش‌های خونی، حیات وحش به عنوان غذا و سوء استفاده در باغ وحش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. به عبارتی جرم شناسی حیات وحش یک برخورد منحصر به فرد با حیات وحش به عنوان بزه دیدگان جرم و در نظر گرفتن حقوق آن‌ها به عنوان موجودات ذی‌شعور را فراهم می‌کند که افق‌های جدیدی را نیز برای مفهوم جرم شناسی حیات وحش ترسیم کرده است.