حامی عدالت: فضای مجازی بستری است که با زندگی روزمره اکثر مردم آمیخته شده و افراد گاها،در طول شبانه روز ساعتها وقت خود را در این فضا سپری میکنند. فضایی که کاربردهای بسیاری دارد و به طور کلی فضای مجازی رسانهای در دسترس همگان است که یکی از فواید آن انتشار اخبار و اطلاعات و بالابردن سطح آگاهی شهروندان است.به دلیل کارکردهای متنوع فضای مجازی افراد به دلایل گوناگونی تمایل به استفاده از آن دارند.فضای مجازی برای یک نفر درآمد زایی دارد و در این فضا کسب و کار خودش را تبلیغ میکند. برای یک نفر استفاده علمی دارد و مطالعات و تحقیقات علمی خود را در این فضا دنبال میکند. برای فردی دیگر جنبه سرگرمی دارد و اوقات فراغت خود را در فضای مجازی میگذراند.
همچنین یکی از مهمترین نقشهایی که میتوان برای فضای مجازی بیان کرد وسیله ارتباطی افراد با یکدیگر است. فضای مجازی ارتباط و تعامل انسانها با یکدیگر را راحت کرده است. همانند گذشته افراد دیگر مجبور نیستند برای جویا شدن از حال کسی از مکانی به مکان دیگر بروند، برای انتقال مطلبی یا انجام بسیاری از امور روزمره خود مسافتهای طولانی را طی کنند و با صرف وقت و هزینه زیاد کارهای خود را به انجام برسانند. در حقیقت نه تنها فضای مجازی باعث شده بسیاری از مسافتهای طولانی طی نشود و در وقت و هزینه مردم صرفه جویی شود بلکه امکان ارتباط و دسترسی افراد با یکدیگر در جای جای کره زمین فراهم شده است.اتفاقی که شاید در گذشته محال به نظر میرسید
در کنار همه مزایایی که فضای مجازی دارد، این فضا هم مانند فضای حقیقی و واقعی زندگی، مشکلات و چالشهایی را به همراه دارد و در صورت عدم وجود نظامات قانونی مناسب، کنترل و نظارت دقیق و مستمر،از فضای مجازی آسیبهایی جدی به جامعه وارد خواهد شد.از جمله اینکه جرایم گوناگونی در بستر فضای مجازی همانند فضای حقیقی زندگی انسان ارتکاب مییابد و جان،مال،حیثیت،آبرو و کرامت انسانها را تهدید میکند.مثل کلاهبرداری،توهین،سوءاستفاده،سرقت،نشر اکاذیب و بسیاری دیگر از جرائم.
یکی از مهمترین جرائمی که در فضای مجازی میبینیم توهین است. مطابق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، بیش از ۲۰ تا ۸۰ میلیون ریال جزای نقدی مجازات خواهد داشت. همین توهین اگر مشمول عنوان قذف یعنی نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر شود، همچنانکه طبق تبصره ماده ۲۴۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به صورت الکترونیکی نیز قابل تحقق است، هشتاد ضربه شلاق حدی را برای مرتکب در پی خواهد داشت.
خالی از لطف نیست در کنار جرم توهین اشارهای هم به هتک حیثیت افراد در قانون جرایم رایانهای داشته باشیم.جرمی که همانند توهین آبرو و کرامت انسانی را تهدید میکند. مطابق ماده ۱۶ قانون جرائم رایانهای هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.همچنین ماده ۱۷ قانون مذکور بیان میکند هر کس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
مهیا شدن امکانی مناسب برای ارتکاب جرائم در فضای مجازی دلایل متفاوتی دارد که بعضی از آنها عبارتنداز ۱- ورود و عضویت افراد در فضای مجازی بدون مشخص بودن هویت واقعی آنها یکی از این دلایل است.این موضوع باعث میشود در صورت ارتکاب هرگونه جرم در فضای مجازی،شناسایی تعقیب و مجازات مرتکب،دشوار،زمانبر و گاها ناممکن شود. ۲- عدم وجود شرایط و ضوابط مشخص برای عضویت در فضای مجازی به خصوص پیام رسانها که این امر میتواند به سامان بخشیدن به این فضا کمک کند. مانند تعیین حداقل سن برای استفاده از فضای مجازی.۳- عدم نظارت کافی بر فضای مجازی توسط نهادهای قانونی که باعث امنیت خاطر مجرمان برای ارتکاب جرم میشود. ۴- نبود نظامات حقوقی مناسب جهت ساماندهی،کنترل و نظارت بر فضای مجازی که تلاش و جدیت نهاد قانونگذار را در جهت رفع مشکلات فضای مجازی میطلبد ۵- عدم آموزش صحیح افراد نسبت به کارکرد و نحوه استفاده از فضای مجازی،که با کار فرهنگی میتوان شیوه درست بهره مندی از این فضا را در جامعه نهادینه کرد.
محمدامین حسن زاده
دانشجوی دکتری حقوق عمومی