نشان از انزوای بی‌سابقه این کشور در دنیا دارد و از سوی دیگر نشان می‌دهد دولت ترامپ با عنایت به مخالفت چین و روسیه و بی‌میلی شرکای اروپایی نمی‌تواند برای ادامه تحریم تسلیحاتی ایران به مکانیسم ماشه هم چندان دلخوش باشد. برای فعالسازی مکانیسم ماشه، واشنگتن باید علیه ایران به دلیل نقض برجام به شورای امنیت شکایت کند. شورای امنیت در یک بازه زمانی ۳۰ روزه می‌تواند درباره قطعنامه‌ای برای ادامه معافیت تحریمی ایران تصمیم‌گیری کند و اگر چنین نشود، همه تحریم‌های سازمان ملل که قبل از سال ۲۰۱۵ برقرار بود، به طور خودکار احیا می‌شود. این در حالی است که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۹۷ خروج این کشور از برجام را اعلام کرد و همین خروج از برجام صلاحیت امریکا را برای به کار‌گیری مکانیسم ماشه زیر سوال می‌برد. با وجود این مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا اعلام کرداین کشور از ایران به دلیل نقض برجام به شورای امنیت شکایت می‌کند!
اما بسیاری از تحلیل گران و حتی مقامات و نهادهای بین‌المللی معتقدند چنین اقدامی از سوی واشنگتن غیرقانونی است و دولت ترامپ با این کار قلب مشروعیت شورای امنیت را هدف قرار داده است.
استفاده از مکانیسم ماشه مختص دولتهای عضو برجام است
دکتر محمد جهانتیغ کارشناس حقوق بین‌الملل با تاکید بر اینکه دولت و رئیس جمهور آمریکا برای لغو نشدن قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد تلاش زیادی کردند، اما در نهایت شکست خوردند، به “حامی عدالت” می‌گوید:”دولت ترامپ بارها و بارها عنوان کرده بود اجازه نمی‌دهد تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو شود اما حالا پس از چند سال دوندگی و یکجانبه گرایی سیاست‌های خارجی در قبال ایران را نتوانست به نتیجه برسد و این تحریم‌ها لغو شد.
حالا هم ترامپ در حالی از فعال کردن مکانیسم ماشه سخن می‌گوید که طبق قوانین بین‌الملل و آنچه که در اصول و قواعد بین‌الملل حاکم است استفاده از مکانیسم ماشه مربوط به دولتی است که به عنوان یک عضو برجام هنوز به لحاظ قانونی و مقررات بین‌المللی به عضویت در برجام متعهد باشد در حالی که کشور امریکا از برجام خارج شده است.
اساساً دولتی که از برجام خارج شده و عضو برجام نیست نمی‌تواند در اینجا از سیستم ماشه استفاده کند و به دنبال راهکار و استدلال حقوقی باشد تا خودش را هنوز عضو برجام بداند.”
ایران به تعهدات برجام پایبند ماند
بنا به تاکید وی در موضوع برجام نه تنها ما موردی را نقض نکرده‌ایم، بلکه از ابتدای تصویب برجام اعضای گروه پنج به اضافه یک که طرف مقابل ما بودند، باید قطعنامه ۱۹۲۹ را که به واسطه آن در ۱۳ سال پیش ایران در شورای امنیت دچار تحریم شده بود در اولین گام برجام لغو میشد. اما متاسفانه با کارشکنی‌هایی که دولت استعمارگر امریکا و ترامپ انجام دادند نگذاشتند تا این قطعنامه لغو شود و اساساً طلبکاری دولت ما از موضوع برجام کشورهای طرف ما هم این موضوع است که این قطعنامه باید از همان ابتدا لغو میشد. حالا هم طرح موضوع شکایت امریکا از ایران در رابطه با نقض برجام از سوی پمپئو در حالی است که ما برجام را نقض نکرده‌ایم و آمریکا نمی‌تواند از ما به شورای امنیت شکایت بکند چرا که امریکا بیش از دو سال است که از برجام بیرون آمده و طرف برجام محسوب نمی‌شود.
این کارشناس تصریح می‌کند:”کسی می‌تواند در قبال ایران سیستم ماشه یا اسنپ بک را فعال کند که عضو برجام باشد. در حالی که امریکا عضو برجام نیست و به لحاظ مقررات بین‌المللی دولتی که در قطعنامه‌ای عضویت نداشته باشد اساسا نمی‌توانند سیستم ماشه یا اسنپ بک را فعال کند. این مسئله تنها مختص ما نیست بلکه تمامی کشورهای طرفدار ایران در مسئله برجام هم معتقدند امریکا به دلیل خروج از برجام و برهم زدن آن، اجازه استفاده از سیستم ماشه را ندارد و نمی‌تواند با استدلال‌های حقوقی یا ارائه راهکارهای حقوقی بخواهد سیستم ماشه را فعال کند و یا از این بابت به شورای امنیت شکایت کند. در واقع بر اساس متن برجام طبق مواد ۳۶ و ۳۷ برجام اگر اختلافی حادث شود فقط کشورهای عضو می‌توانند از سیستم ماشه استفاده کنند. “
خروج ایران از برجام اقدام متقابل
در برابر فعالسازی احتمالی مکانیسم ماشه
جهانتیغ در پاسخ به این سوال که در صورت محکومیت ایران در شورای امنیت با شکایت امریکا و فعالسازی مکانیسم ماشه ایران چه کارهایی می‌تواند بکند می‌گوید:” به طور کلی اگر بین دولتهایی که هنوز در برجام عضویت دارند این اجماع صورت گرفت تا از سیستم ماشه یا اسنپ بک استفاده کنند، ما هم در برابر این رفتار می‌توانیم اقداماتی را انجام دهیم از جمله اینکه از برجام خارج شویم.”
وی با تاکید بر اینکه اساس دسترسی غرب به سایت‌های هسته‌ای ما و مراکز هسته‌ای ما از برجام شروع شد و آنها به وسیله برجام این امتیاز را گرفتند که می‌توانند در هر زمان از سایت‌ها و مراکز هسته‌ای ما بازدید کنند، می‌افزاید:” اگر ما از برجام خارج شویم نگرانی آنها این است که دیگر نتوانند به سایت‌ها و مراکز هسته‌ای ما دسترسی داشته باشند. بنابراین اگر بحث فعالسازی مکانیسم ماشه یا اسنپ بک، مطرح شود ما هم می‌توانیم در قبال این رفتار غربی‌ها با قدرت و قوت واکنش نشان بدهیم. یکی از این واکنشها اجرایی نکردن پروتکل الحاقی و برداشتن گام‌های بیشتر برای عقب نشینی از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و حتی خروج کامل از برجام است. غرب از اینکه ایران به طور کلی از برجام خارج شود واهمه دارد زیرا در این صورت ماموران آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نمی‌توانند به سایت‌ها و مراکز هسته‌ای ایران دسترسی داشته باشند. “
این استاد حقوق با بیان اینکه شاید این سوال پیش بیاید که چرا همان چند سال پیش ما از برجام خارج نشدیم؟ اینگونه توضیح می‌دهد:” اگر زمانی که دولت امریکا از برجام خارج شد ما هم از برجام خارج می‌شدیم به لحاظ برخی سیاست‌های حقوقی کلی و به باور عده زیادی از صاحبان منصبان در کشورمان، خروج ایران از برجام باعث هزینه‌های هنگفتی برای کشورمان میشد اما به مرور در شرایط کنونی اگرچه فشارهای تحریمی را تحمل کرده‌ایم و مقداری بیش از آن چیزی که تصور می‌کردیم فشار بر مردم و اقتصاد کشور ما وارد شد اما به لحاظ بین‌المللی منجر به قطعنامه علیه ایران نشد و اثبات شد که ما به تعهدات خودمان عمل کرده‌ایم و اساساً تعهد بین‌المللی در قبال برجام را زیر پا نگذاشته ایم. در هر صورت در این دوران فشارهای اقتصادی و سیاسی بسیاری بر ما وارد شد اما ما هنوز در برجام باقی مانده ایم.”
تلاش‌های انتخاباتی ترامپ
این کارشناس حقوق بین‌الملل با بیان اشاره به اینکه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت امریکا را به فکر تلاش بیشتر برای تحت فشار قرار دادن ایران انداخته، تصریح می‌کند:” ترامپ سعی دارد با کمپین‌های بین‌المللی و فشار حداکثری که ایجاد می‌کند ایران را در مقابل خود به زانو در بیاورد و پیروز میدان باشد. ترامپ تا رسیدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری به دلیل کمبود‌هایی که در عرصه سیاست خارجی در کارنامه عملی خود دارد، ممکن است سعی کند فشارها بر ایران بیشتر کند تا نشان دهد که کمپ‌های فشار حداکثری می‌تواند علیه ایران موفق‌تر باشد. بنابراین در شرایط کنونی دولت امریکا و شخص ترامپ تلاش می‌کنند تا مانع از اجرایی شدن یکی از نخستین تعهدات کشورهای غربی در برداشتن تحریم‌های تسلیحاتی شوند.”
به باور وی اما کشورهای غربی نسبت به جمهوری اسلامی ایران به نوعی بدهکار هستند و تحریم‌های تسلیحاتی باید از همان ابتدا بر اساس برجام لغو قعطنامه ۱۹۲۹ اجرایی میشد اما متاسفانه لغو این قطعنامه تا به امروز اجرا نشده بود و این یکی از بدهی‌هایی است که دولتهای ۵+۱ در قبال ایران دارند. حالا هم تلاش آمریکا برای فعالسازی مکانیسم ماشه‌ای با اما و اگرها و شبهه‌ای زیاد حقوقی مواجه است. و از سوی دیگر غرب و امریکا بیشترین ضرر را از مرگ تمام و کمال برجام خواهند داشت.
جهانتیغ می‌گوید:” در این زمینه اسنپ بک یا سیستم ماشه نه تنها در این زمینه نمی‌تواند نتیجه مثبتی داشته باشد بلکه ایران می‌تواند از همین سیستم ماشه و فعال کردن آن علیه غرب استفاده کند. اگر اسنپ بک فعال شد و پرونده ایران به هر ترتیب دوباره به شورای امنیت برود، نخستین قدمی که کشور ما می‌تواند بر دارد لغو تمام تعهداتش در برجام است که این شامل استفاده از تکنولوژی‌های نوین در عرصه صنعتی و همینطور بیرون کردن بازرسان آژانس از ایران است. همانطور که ذکر شد یکی از مهمترین دستاوردهای برجام برای دسترسی به نمایندگان آژانس بین‌المللی به تاسیسات هسته‌ای ایران بوده است. ایران باید در این زمینه بسیار قوی و به صورت قدرتمند وارد شود و اساساً چه ترامپ رأی بیاورد و چه رای نیاورد نباید به صورت ضعیف عمل کرده و وانمود کنیم که فشار حداکثری می‌تواند بر ایران اثر گذارد و نهایتاً ما را وادار کند تا شرایط آنها را بپذیریم. اگر منفعلانه عمل کنیم، هر دولتی که بخواهد روی کار بیاید چه دولت جمهوری خواه و چه دموکرات باعث می‌شود که به این فکر بیفتند که با فشار حداکثری می‌توانند علیه ما به موفقیت برسند و از این طریق ما را تحت فشار قرار دهند.”
وی معتقد است نوع برخورد ما با کشورهایی که مراوده با آنها را شروع کرده‌ایم و برخورد ما با تحریم‌ها و مکانیسم ماشه خیلی مهم است. روابط ما با روسیه، چین و هند بسیار مهم است. فشارها و تحریم‌ها اگرچه مسئله مهمی در کشور ما بوده‌اند اما نوع عملکرد ما باید طوری باشد که این کشورها بدانند به فشار تحریم و فشار حداکثری نمی‌تواند به کوتاه آمدن ایران در مقابل مسئله تحریم‌ها منجر شود.
