یکی از مهمترین حقوق سیاسی‌ای که اقلیتها در ایران دارند، حق حضور در مجلس شورای اسلا‌می‌به‌عنوان نماینده است. این حق در اصل ۶۴ قانون اساسی به رسمیت شناخته‌شده و مطابق این اصل، زرتشتیان و کلیمیان هرکدام یک نماینده، مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال نیز هرکدام یک نماینده در مجلس شورای اسلا‌می‌را دارا هستند .
نکته قابل توجه در اصل ۶۴ قانون اساسی این است که اگر بر طبق سرشماری عمو‌می‌نفوس و مسکن جمعیت مسیحیان را ۱۸ هزار نفر و کلیمیان را ۱۰ هزارنفر و زرتشتیان را ۲۶ هزار نفر که ۵ نماینده در مجلس شورای اسلا‌می‌دارند. نکته دیگر اینکه، ۵ نماینده مذکور حتی اگر جمعیت اقلیت‌های ایرانی کمتر از نساب حاضر هم شود، بازهم در تمام دوره‌های مجلس حضور داشته و این حقی است که برای اقلیت‌های دینی با توجه به اهمیت آنها در قانون اساسی ذکرشده است.
۲. حق داشتن احزاب و انجمن‌ها
طبق اصل ۲۶ قانون اساسی اقلیت‌های دینی می‌توانند مطابق ضوابط دارای انجمن و جمعیت باشند. همچنین در ماده ۴ قانون فعالیت احزاب، مصوب ۱۳۶۰ آمده که انجمن اقلیت‌های دینی موضوع اصل ۱۳ قانون اساسی، تشکیلاتی است مرکب از اعضای داوطلب همان اقلیت دینی که هدف آن حل مشکلات و بررسی مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی ویژه آن اقلیت باشد. به تشکل‌ها و سازمان‌های اقلیت‌های دینی توسط کمیسیون ماده ۱۰ احزاب وزارت کشور مجوز داده می‌شود. ( اغلب انجمن‌ها، سازمان‌ها و گروه‌های اجتماعی – فرهنگی اقلیتها به‌طور رسمی در ایران فعالیت دارند).
= حقوق فرهنگی و اجتماعی
مهمترین اصل که رعایت حقوق اجتماعی اقلیتها را تضمین می‌کند، اصل ۱۹ قانون اساسی است. طبق این اصل « مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند، از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند این‌ها سبب امتیاز نخواهد بود» .با توجه به حکومت شرع اسلام بر تمام قوانین کشور، به نظر می‌رسد در زمان تدوین اصل ۱۹ قانون اساسی، به‌جز در نظر گرفتن اسناد و قوانین بین‌المللی، نویسندگان قانون اساسی توجه ویژه‌ای به “آیه ۱۳ سوره حجرات” نیز داشته‌اند که طبق این آیه شریفه، هیچ برتری و ارزشی فزون‌تر برای افراد بر مبنای رنگ و نژاد و امثالهم نیست و فقط تقوا را سبب برتری معرفی می‌نماید.
۱- آموزش و تکلم به زبان قومی
بر طبق اصل ۱۵ قانون اساسی، نظر به اینکه زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران، فارسی اعلام‌شده است؛ اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید به فارسی نگارش گردد. این امر مانع از آزادی آموزش و تدریس زبان‌های دیگر نیست؛ زیرا به‌موجب بند اخیر اصل فوق، استفاده از زبان‌های محلی و قو‌می‌در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در کنار زبان فارسی، در مدارس آزاد بوده و به عنوان یکی از حقوق اقلیت‌های دینی برای ایشان محترم شمرده شده است .
۲- آزادی در برگزاری مراسم مذهبی
در اصل ۱۳ قانون اساسی جمهوری اسلا‌می‌ایران به آزادی انجام مراسم مذهبی تصریح‌شده و عملاً نیز پیروان این سه دین با داشتن کنیسه‌ها، کلیساهاو آتشکده‌های متعدد، به انفراد و اجتماع، مراسم و آیین‌های مذهبی خود را برپا نموده و گاه نیز مراسم مذهبی آنها از صدا و سیمای جمهوری اسلا‌می‌ایران پخش می‌شود.
همچنین ماده ۱۴۳ آئین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب ۱۳۸۰، هنگام پذیرش زندانی، دین رسمی او در برگه پرسش نامه درج و به منظور تقویت و تحیکم مبانی دینی زندانیان و اجرای آداب و مراسم دینی آنان با جلب کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از طریق مسئولین زندان وسیله و تسهیلات لازم جهت انجام فرائض دینی آنها فراهم می شود.
همچنین ماده ۱۴۴ و ۱۴۵ همان آئین نامه بیان می دارد: هر زندانی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعا، سجاده نماز جهت انجام فرائض دینی خود نگه دارد. در صورت لزوم می تواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رئیس زندان، نماینده مذهبی او در زندان حضور یافته و در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را هدایت و ارشاد نماید.
به این ترتیب در قوانین ایران آزادی مراسم و شعائر دینی، امنیت معابد و اماکن مقدسه، حرمت شخصیت‌های روحانی، استقلال قضایی، فعالیتهای اقتصادی و آزادی در روابط اجتماعی، به طور مساوی برای همه ی شهروندان لحاظ و تضمین شده است.
۳- داشتن ردیف بودجه اختصاصی
اقلیت‌های دینی با اختصاص ردیف بودجه ، هر ساله از اعتبارات دولتی و بودجه خاص اقلیت‌های دینی بهره مند می‌گردند و بوجه مذکور به منظور صرف در عرصه‌های فرهنگی ، اجتماعی و مذهبی در اختیار نمایندگان اقلیتها قرار می‌گیرد .
۴- مجوز انتشار نشریه‌های مختلف
آیین نامه اجرایی جدید قانون مطبوعات که در جلسه مورخ ۱۷ شهریور ۸۱ هیئت وزیران تصویب شد و اصلاحاتی را بر آئین نامه اجرایی قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴ و اصلاحات بعدی آن اعمال کرد، در ماده ۱۴ خود بیان می‌دارد« احزاب، سازمان‌ها و جمعیت‌های سیاسی و اقلیت‌های دینی ایرانی در صورتی می‌توانند تقاضای صدور پروانه انتشار نشریه نمایند که اجازه فعالیت قانونی را دارا باشند».
در تبصره این مصوبه آمده است؛ منظور از گروه‌های غیر قانونی، گروه‌هایی هستند که از طریق وزارت کشور رسماً غیرقانونی اعلام شده باشند. بنابراین با استناد به اصل ۱۳ قانون اساسی که حدود فعالیتهای اقلیت‌های دینی را در ایران مشخص می‌کند. به دلیل قانونی بودن این گروه از اقلیتها، لذا امکان اخذ مجوز نشریات مختلف برای آنان بلامانع می‌باشد.
همچنین انتخاب مدیران اقلیت برای مدارس و استخدام آنها به عنوان معلم، ایجاد تسهیلات جهت صدور گذرنامه و اجازه خروج از کشور، حق انجام فعالیتهای فرهنگی، هنری، ورزشی و تفریحی، امکان ادامه تحصیل در مقاطع مختلف دانشگاهی، مجوز چاپ کتاب و امکان فروش آن، امکان اشتغال در پست‌های دولتی و دانشگاهی، دریافت مجوزهای فرهنگی، هنری و تفریحی، مرمت و بازسازی اماکن مربوط، دارا بودن مدارس خاص اقلیتها، داشتن قبرستان‌های اختصاصی را می‌توان از دیگر حقوق و امکانات در نظر گرفته شده برای این گروه از هموطنان برشمرد .
= حقوق اقتصادی و مدنی
آزادی در احوال شخصیه
طبق اصل ۱۳ قانون اساسی پیروان اقلیتها در خصوص احوال شخصیه مطابق مقررات مذاهب خودشان عمل می‌کنند. به استناد این اصل، کلیه وقایع مدنی اقلیتها، از جمله ازدواج، طلاق و ارث، که مهمترین وقایع شخصیه تلقی می‌شوند، تابع اصول و قوانین فقهی دین آن‌هاست.
به موجب اصل فوق، هر کدام از اقلیت‌های دینی دارای آیین نامه احوال شخصیه مخصوص به خود هستند که در امور وقایع مدنی خود بر اساس این آیین نامه عمل می‌کنند.
= برابری دیه اقلیت‌های دینی با مسلمانان
مجمع تشخیص مصلحت نظام در جلسه ۶ دی ماه ۱۳۸۲ لایحه الحاق یک تبصره به ماده ۲۹۷ قانون مجازات اسلا‌می‌در خصوص میزان دیه اقلیت‌های مذهبی را بررسی کرد که در این جلسه، مجمع با تأیید نظر مجلس شورای اسلامی، رأی به برابری دیه مسلمانان و غیر مسلمانان داد. این تبصره با استناد به نظر رهبر معظم انقلاب، مطرح و تصویب شد.
= اصلاح مسئله ی ارث اقلیت‌های دینی
در طرح الحاق یک تبصره به ماده ۸۸۱ مکرر در تاریخ
۵/۴/۱۳۹۱تصریح شده اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مشمول حکم این ماده نمی باشند.
بنابراین در نتیجه این اقدام، اطلاق ماده ۸۸۱ مکرر در مورد کافر با اصل سیزدهم قانون اساسی تخصیص می‌خورد و این ماده مشمول اقلیت‌های شناخته شده در قانون اساسی ن‌می‌گردد و اقلیت‌های مذهبی شناخته شده در قانون اساسی در خصوص ارث بر اساس آیین خود عمل می‌نمایند.
همراه با آنچه که بیان شد، امکان اشتغال در محیط‌‌های دولتی و برخورداری از تسهیلات بانکی در انجام کارهای اقتصادی و همچنین داشتن مجوز کسب در اصناف مختلف و نیز کسب موافقتنامه اصولی برای انجام فعالیتهای اقتصادی و خرید و فروش آزادانه و تملک اموال منقول و غیرمنقول.
و برقراری حقوق بازنشستگی و … می‌توان دریافت اصول و قانون ایران در برخورد با اقلیت‌های دینی و مذهبی، مبتنی بر عدالت و انصاف پایه‌گذاری شده و بر آن تأکید و توصیه دارد که خود سبب حفظ و استمرار هویت گروه‌های اقلیت در جمهوری اسلا‌می‌ایران بوده است.
