افراد در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ای ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ می‌کنند ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ دارای ﺣﻘﻮق و تکالیفی می‌باشند ﮐﻪ بهره‌وری از حقوق و رعایت تکالیف ﺗﻮﺳﻂ شهروندان و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ، در جهت رشد همه جانبه، اﻣﺮی اﻟﺰاﻣﯽ و اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ. ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آموزش و ترویج و فرهنگ‌سازی ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی از آن ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ زواﯾﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺿﻤﻦ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع، آنان را به شهروندانی آگاه به حقوق و تکالیف خود و در نتیجه مطالبه گر در چارچوب ضوابط و اصول قانونی و هنجارهای اجتماعی، ارتقاء دهد.
ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ای ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ارزﺷﯽ ﺧﻮد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﯽ آﮔﺎه دارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه، در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻀﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ- اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و فرهنگی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ نمایند.
دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺪﻓﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺪاﺑﯿﺮ و زمینه ﻫﺎی ﻻزم ﺑﺮای آﮔﺎه ﺳﺎزی ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺳﺖ. ﭘﺲ آﮔﺎﻫﯽ از ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ اﻣﺮی است حیاتی.
قانون اساسی در رابطه با حقوق شهروندی در ۳ بخش به این مهم می‌پردازد.
بخش نخست: حقوقی که بدون قید و شرط حق همه افراد جامعه شناخته می‌شود که بیشترین اصول (۱۶ اصل) به حقوق شهروندی مربوط می‌شود، مانند تامین امنیت قضائی عادلانه، مسکن، انتخاب شغل.
بخش دوم: قوانینی است که در متن اصل قانون مقید و محدود شده و قید حکم به قانون تعیین گردیده است (۷ اصل) «تبعید ممنوع است، مگر به حکم قانون»
بخش سوم: قوانینی است که ناظر بر (حقوق مشروط) شهروندان است که در متن قانون لحاظ شده است مانند وحدت ملی و
موازین اسلامی، عدم مخالفت با اسلام و مصالح عمومی‌و حقوقی دیگران.
تبعات عدم آگاهی شهروندان
ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﯽ از ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﻣﺨﺪوش ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻧﻘﺶ ﻫﺎ و ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﯿﺮ در ﮐﺎرﻫﺎ و اتلاف وقت و منابع مالی و نیروی انسانی، ﺧﻠﻞ در رواﺑﻂ و ﺗﻌﺎﻣﻼت و اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ در ﻣﺸﺎرﮐﺖ مردم ﻣﯽ ﺷﻮد. اﮔﺮ آﮔﺎﻫﯽ از ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ، اﻓﺮاد ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و در ﻗﺒﺎل دﯾﮕﺮان دارﻧﺪ، و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ و اﯾﻔﺎی آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ. ﺷﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ای ﮐﻪ ﻓﺮد ﻓﺮد آن از ﺣﻘﻮق ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ای ﮐﻪ اﻓﺮاد آن ﺣﺘﯽ از ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد ﻧﯿﺰ آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ، ﻣﺘﻔﺎوت زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ.
مزایای آگاهی از حقوق شهروندی
روحیه مشارکت جمعی و حس نوع دوستی در جامعه‌ای که حقوق شهروندان خود را رعایت می‌کند، بیشتر است. اگر در جامعه‌ای قوانین مدون و جامع وجود داشته باشد و در آن حقوق افراد به عنوان یک شهروند، یک امر جدی تلقی شود، در این جامعه اعتراض، انتقاد و بیان نظرات در یک شرایط سالم، با امنیت روانی و در سطح انفرادی و کلامی مطرح می‌شود و دیگر کمتر شاهد انواعی از تضییع حق و ایجاد خشونت بخصوص خشونت‌های کلامی و فیزیکی در سطح اجتماع خواهیم بود.
عوارض عدم رعایت حقوق شهروندی
اصولا قوانین و مقررات برای تسهیل و تضمین روابط اجتماعی وضع شده است. بنابراین بی‌توجهی به قواعد، قوانین و مقررات باعث برهم خوردن نظم اجتماع و تنش در روابط بین فردی می‌شود.
کسانی که حقوق شهروندی را رعایت نمی‌کنند و در مورد شناخت مقررات اجتماعی و ضرورت رعایت آن از آموزش‌های لازم بهره مند نشده‌اند را می‌توان از دو جنبه فردی، اجتماعی مورد بررسی قرار داد:
در حوزه اجتماعی؛ در صورتی که حقوق شهروندی افراد نادیده گرفته شود این احساس در آنها بوجود می‌آید که بین قانون‌مند شدن و غیرقانون‌مند بودن افراد در جامعه هیچ تفاوتی وجود ندارد در نتیجه افراد بیشتر به سمت رفتارهای ضد اجتماعی یعنی رواج رفتارهای هنجارشکنانه و غیر عرفی سوق پیدا می‌کنند. در نتیجه فرد دست به انجام رفتارهای معترضانه و پرخاشگرانه و همچنین خشونت‌آمیز و غیراخلاقی در جامعه می‌زند به طوری که می‌توان اذعان کرد آسیب‌های اجتماعی در جوامعی که حقوق شهروندان خود را رعایت نمی‌کنند بسیار بیشتر از جوامع دیگر است.
عدم رعایت حقوق شهروندی، امنیت روانی و اجتماعی افراد را تهدید می‌کند. در صورتی که افراد احساس کنند حقوق آنها به عنوان یک شهروند در نظر گرفته نمی‌شود و نقش‌شان در جامعه مهم و قابل احترام تلقی نمی‌شود طبیعی است که در اثر این موارد اضطراب‌های درونی افراد دو چندان شود و در نتیجه‌ی آن امنیت روانی، اجتماعی، اقتصادی و عاطفی فرد نیز خدشه دار و مورد تهدید جدی قرار گیرد.
دستیابی به حقوق شهروندی
قدرت سیاسی و حکمت عقلانی ایجاب می‌کند حقوق شهروندان را؛ شناسایی، ترویج، استقرار، اجرا و استمرار بخشیم و عوامل مخل برخورداری شهروندان را شناسایی و حذف کنیم.
جامعه‌ای پویا و پرسشگر در مورد حقوق کودکانش، وضعیت محیط زیست‌اش، شیوه اداره منابع عمومی‌اش، نحوه توزیع ثروتش، سازمان اداری‌اش و مشی مبارزه با فسادش بی‌تفاوت نیست.
اهمیت ﻋﻨﺼﺮ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق و ﺗﻌﻬـﺪات ﺷﻬﺮوﻧﺪی، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی دﯾﮕﺮ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣﯿـﺰان آﮔـﺎﻫﯽ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم از ﺣﻘـﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻬﺮوﻧﺪی و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮای ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﺮدن ﺣﻘﻮق و وﻇـﺎﯾﻒ ﺷـﻬﺮوﻧﺪی در ﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﺎﻣﻌـﻪ می‌توانند ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬاریﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰیﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد.
گذشتگان می‌گفتند «حق گرفتنی است، نه دادنی.» بر این اساس، اگر شهروندان برای دفاع از حقوق شهروندی خود، از آن حقوق آگاهی داشته باشند و بر رسیدن به حقوق شهروندی خود پافشاری کنند، دولت ناچار به تمکین و انجام دادن توقعات شهروندان می‌شود، ولی اگر شهروندان در حفظ حقوق شهروندی خود و کسب آگاهی درباره این حقوق کوتاهی انجام دهند، دولت هم در این زمینه دچار قصور و تقصیر می‌شود. بنابراین، نقش شهروندان در حفظ و صیانت از حقوق شهروندی یک امر ضروری است.
