از مصاحبه به منظور دریافت وام بانکی گرفته تا استخدام و پذیرش در شرکت‌ها و ادارات بزرگ جهان. این گزینش با سیاست‌ها و نوع نگرش دولت‌ها و دیدگاه‌های رایج در هر سرزمین نیز متفاوت خواهد بود. در گزارشی پیش رو، تلاشمان بر این بوده است تا ضمن بررسی مضمون مصاحبه‌ی حضوری به شناخت بیشتری از آن در زندگی مردم در سرتاسر جهان بپردازیم.
همه ما در زندگی یا مورد مصاحبه‌ی حضوری قرار گرفته و یا خود گزینشی را انجام داده‌ایم. این مصاحبه از هنگامی که شخص متولد می‌شود با او همراه است و در تمام مراحل دیگر زندگی در مدرسه، در دانشگاه و هنگام تشکیل خانواده و یا دیگر موارد زندگی با او همراه خواهد بود. وقتی شخص متولد می‌شود قد و وزن و نحوه‌ی گریه‌ی او هویت سلامت او را در کنار اسم و هویت خانوادگی‌اش کامل می‌کند. در بسیاری از مذاهب و ادیان همچون دین اسلام، نیز از مرگ به گذرگاهی برای ملاقات با پروردگار یاد شده است. بنابراین مصاحبه وآزمون شفاهی همواره با ما وجود داشته و خواهد داشت. دانشنامه‌ی آزاد در صفحه‌ی مجازی خود در این باره در تعریفی آورده است: مصاحبه کاری یکی از روش‌هایی است که شرکت‌ها و موسسات برای گزینش کارکنان خود به کار می‌برند. مصاحبه معمولا به صورت حضوری بین دو نفر انجام می‌شود. گاه چند تن در مصاحبه حضور می‌یابند و برخی از مصاحبه‌ها از راه دور با تلفن با دیگر وسایل پیام‌رسانی مانند شبکه‌های کامپیوتری یا تلویزیون انجام می‌شود. این منبع مصاحبه‌ی حضوری را راه بهتری برای برای شناخت افراد معرفی می‌کند و می‌آورد: مصاحبه قدیمی‌ترین شکل گزینش است و معمولا در ارزیابی کارمند یا متقاضی ارزش زیادی دارد. بسیاری بر این باور هستند که در ارتباط حضوری بهتر از هر روش دیگری می‌توانند شخصیت متقاضی را ارزیابی کنند. برخی ویژگی‌ها از جمله رفتار، منش، آراستگی ظاهری، برخورد مناسب، و تاثیرگذاری مثبت در یک لحظه، فقط در مصاحبه می‌تواند مورد داوری قرار بگیرد. همه‌ی این موارد در برخی شغل‌ها بسیار مهم هستند. یک مصاحبه کننده‌ی هوشیار می‌تواند از مصاحبه‌شونده شواهد مبنی بر هوش، گستردگی علایق، و نگرش کلی متقاضی به کار و زندگی، را برداشت نماید. اگر مصاحبه‌کننده، رئیس متقاضی (در صورتی که در مصاحبه موفق شود) باشد، می‌تواند بفهمد که آیا آن دو می‌توانند به خوبی با یکدیگر کار کنند یا نه.
در بخش دیگری از این مطلب آمده است: تاثیراتی که متقاضی در یک مصاحبه یا چند مصاحبه خواهد گذاشت، گاهی می‌تواند گمراه‌کننده باشد. کسی که می‌تواند در برخورد اول تاثیر خوبی بر افراد بگذارد، ممکن است در آشنایی‌های بیشتر آن طور نباشد. بعضی افراد روشنفکرانه صحبت می‌کنند ولی چنان عمل نمی‌کنند. بعضی‌ها می‌توانند رفتارهای ناخوش‌آیند خود را موقتا پنهان کنند.. بعضی‌ها که سعی می‌کنند رفتارهای گمراه‌کننده داشته باشند، موفق نخواهند بود. بعضی‌ها که به نظر مشوش و پریشان می‌آیند، ممکن است در یک موقعیت واقعی شغلی، بسیار سریع، مطمئن و عاقلانه عمل کنند.
در شرایط کنونی که به دلیل انتشار کووید-۱۹ گزینش افراد به صورت حضوری کمرنگ‌تر از گذشته شده است، خدشه‌ای بر اهمیت مصاحبه‌ی حضوری وارد نمی‌کند. از آن جا که برای این نوع آزمون و مصاحبه در تعریف و جایگاه خاصی در برخی مراکز و موسسات درنظر گرفته شده است، به نظر می‌رسد این گزینش با پایان و یا بی‌اثر شدن این ویروس دوباره به اشکال پیشین بازخواهد گشت، چه بسا با رونق بیشتر.
پرداخت وام بانکی، با مصاحبه‌ی حضوری
در برخی از ایالات بیشتر از آن که به ضامن و مدارکی از این دست تکیه کنند به گفته‌های اشخاص تکیه و اعتماد می‌شود. گرچه زیرساختهایی از اقبیل ترویج درستکاری و راستگویی از شاخصه‌های این روش است، اما در برخی از ایالات حتی برای پرداخت وام بانکی به موقعیت شخص خواهان وام و توجه به موقعیت او ملاک تشخیص قرار می‌گیرد. برخی معتقد هستند در آزمون کتبی امکان تقلب بیشتری وجود دارد، در حالی که در آزمون شفاهی مصاحبه‌کننده و مصاحبه شونده چشم در چشم یکدیگر قرار دارند و امکان تقلب وجود ندارد.
دکتر امان‌الله قرایی مقدم در این باره معتقد است: «در جوامعی که بانک‌ها می‌توانند با مصاحبه‌ی حضوری و بدون وثیقه وامی را در اختیار مشتری خود قرار بدهند، سوابق آن شخص را مدنظر قرار می‌دهند. برای آن بانک‌ها مهم است که در طول مدتی که مشتری در آن بانک حساب داشته، چه عملکردی از خود نشان داده است. به عبارتی سوابق و پییشینه‌ی یک فرد می‌تواند در گزینش او مهم باشد.»
وی در این باره می‌گوید: «آزمون‌های کتبی و شفاهی که در سرتاسر دنیا برگزار می‌شود با خطاهایی رو به روست. نظر پرسشگز و مصحح در این آزمونها تاثیر دارد. در تحقیقی که در شهر ری به وسیله‌ی جمعی از معلمان که در دوره‌ی ضمن خدمت با بنده کلاس داشتند، انجام شد به نتایج جالبی رسیدیم. در این تحقیق مشخص شد که رد امتحانات کتبی از ۴ تا ۱۶ نمره اختلاف وجود دارد. در این تحقیق برای درس فیزیک ۸ و برای ردس فلسفه تا ۱۶ نمره امکان اختلاف در نظر گرفته شد. در مصاحبه‌ی شفاهی این اختلاف ممکن است بیشتر هم باشد. از این رو گزینش و آزمون به روش تستی می‌تواند خطای کمتری به دنبال داشته باشد. دکتر علی‌اکبر سیف در کتاب روش‌های اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی نیز به این نکته تاکید دارند.»
دکتر جامعه‌شناس و متخصص تعلیم و تربیت ادامه می‌دهد: «باید به این نکته توجه کرد که پرسشگر کیست و از چه تخصصی برخوردار است. اعتبار و همین‌طور تعهد علمی این شخص مهم است. ولی باز هم نمی‌توان از این چشم‌پوشی کرد که نظر مصاحبه‌گر در مصاحبه دخالت دارد و مصاحبه‌گر نیز از این آزمون دلهره دارد. استرس بسیار شدید دانشجویان را هم در زمان مصاحبه خودم برای ورود به دانشگاه تجربه کرده‌ام و هم در باره دانشجویان خود دیده ام.»
مزایای آزمون شفاهی
گاهی ضروریاتی وجود دارد که باید به خاطر آن‌ها برخی از آزمونها به صورت شفاهی برگزار شود. نکته‌ی مهم در مصاحبه‌ی حضوری تداخل سلیقه‌هاست و ممکن است سلیقه و نظرات شخصی ممتحن بر آزمون‌دهنده اثر بگذارد.
در وب سایت دلیران در مقاله‌ای تحت عنوان مزایای مصاحبه علیه معایب مصاحبه آمده است: مصاحبه باعث می‌شود مصاحبه شونده یا پاسخگو به خوبی نسبت به اهداف و اغراض و مقاصد پرسش‌ها و نیز تحقیق آگاه شود. بنابراین امکان درک، کشف، و دریافت پاسخ‌های مناسب که به محقق برای دستیابی به حقیقت و کشف مجهول کمک نماید، فراهم شود. محیط مناسب و فضای صمیمانه‌ای بین مصاحبه‌گر و مصاحبه شونده فراهم می‌شود که باعث می‌گردد مصاحبه شونده همکاری لازم را با محقق داشته باشد و او را در رسیدن به اهداف تحقیق کمک کند. اگر مصاحبه، به خصوص نوع آزاد آن با هدایت و هوشیارانه مصاحبه‌گر همراه باشد، باعث می‌شود که مصاحبه شونده اندیشه‌اش را با آزادی و علاقه‌ی زیادتری بیان کند.
آزمون مصاحبه و رشته‌های حقوقی
آزمون شفاهی و مصاحبه‌ی حضوری در تمام زمینه‌ها و شغل‌ممکن است بخشی از آزمون ورودی درنظر گرفته شده باشد. رشته‌های حقوقی و قضائی نیز از این امر مستثنی نیستند. به طور مثال بسیاری از دانشجویان رشته‌ی حقوق در کشور به امید وکیل شدن به این رشته پا می‌گذارند. این دانشجویان و کارشناسان در این باره نظرات و دیدگاه‌های گوناگونی دارند. مهتا نقی‌زاده کارشناس رشته‌ی حقوق معتقد است: « اختبار شفاهی اقتضائات خاص خودش را دارد و کاملا طبیعی است که فرد مورد اختبار، اضطراب بالایی را تجربه کند. اما به نظر من حرفه‌ی وکالت حرفه‌ی جسارت و تسلط داشتن بر شرایط و همین‌طور بر خود است. پس باید از همان ابتدا این جسارت را در خود ایجاد کرد و استرس را کنار گذاشت».
این دانش‌آموخته‌ی دانشگاه علامه‌طباطبایی با توجه به آزمون‌های وکالت در کشورمان می‌گوید: «از آن جایی که مرکز وکلای قوه‌ی قضائیه برای پذیرش داوطلبین وکالت، دو مرحله‌ی اختبار کتبی و شفاهی را در نظر گرفته است، ممکن است یک عده از داوطلبین از شرکت در آزمون این مرکز اجتناب کنند و نتوانند با مرحله‌ی دوم که شفاهی است کنار بیایند. این کناره‌گیری ممکن است از استرس و نگرانی باشد که در این صورت بهتر است تا داوطلبی وکیل نشده است، با این استرس‌ها و نگرانی‌ها کنار بیاید.»
مهتا نقی‌زاده ادامه می‌دهد: «درواقع حتی اگر از این مصاحبه شفاهی هم اجتناب شود. به هر حال مشغول شدن به حرفه‌ی وکالت تنش‌ها و اضطراب‌های زیادی را به وکیل تحمیل می‌کند که دوری از آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است. به همین خاطر لازمه‌ی ورود به این حرفه این است که نخست، شخص خودش را برای ورود به دنیای کاری وکالت که دنیایی کاملا جدی، پر تنش و اضطراب است، مهیا کند و پس از آن با حل اضطراب و مسائلی از این دست نه تنها خودش را برای جنگیدن و رویارویی در راه دفاع از حق و حقیقت، بلکه برای سازش با جامعه و زندگی اجتماعی آماده کند. بعد از این پایش روحی و روانی، شفاهی بودن آزمون مربوطه نمی‌تواند خللی به مسیر انتخابی داوطلب وارد کند و اضطراب ناشی از آن هم مثل هر مرحله‌ی اضطراب‌آور دیگری قابل کنترل و قابل حل خواهد بود.»
معایب مصاحبه حضوری
این منبع به معایب مصاحبه نیز پرداخته و در این‌باره آورده است: این روش وقت‌گیر و پرخرج است و زمان زیادی را طلب نموده، جامعه‌ی محدوی را نیز مورد مطالعه و شناسایی قرار می‌دهد. اطلاعات به دست آمده از طریق روش مصاحبه را نمی‌توان همانند روش پرسشنامه به جامعه‌ی بزرگتری تعمیم داد. قابلیت تعبیر و تفسیر اطلاعات به ویژه در مصاحبه‌ی آزاد پایین است و محقق باید دقت، حوصله و وقت زیادی را صرف این کار کند. حتی قبل از شروع مصاحبه، محقق می‌تواند روش تحلیل و تفسیر اطلاعات را پیش‌بینی و طرح‌ریزی نماید. به مصاحبه گران مجرب و کارآزموده نیاز است؛ زیرا مصاحبه امری است فنی و تخصصی و از عهده‌ی هر کس برنمی‌آید. تماس‌های شخصی که بین مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده برقرار می‌شود، باعث توسعه‌ی روابط عاطفی می‌گردد؛ بنابراین ممکن است اطلاعات با اظهارنظرهای شخصی آمیخته شود و مصاحبه‌شونده پاسخ‌هایی را بدهد که به نظر مصاحبه‌گر خوشایند باشد؛ ولو واقعیت نداشته باشد؛ مواردی را تعقیب و جست و جو کند که حدس‌های او را تقویت نماید. چون مصاحبه روشی انعطاف‌پذیر است، احتمال دارد که باعث شود، که مصاحبه‌گر فکر کند، هر طور که دلش می‌خواهد می‌تواند سوال کند یا مصاحبه‌شونده، تصور کند که هر چه دلش می‌خواهد می‌تواند بگوید. تبعا این تصورات در صحت اطلاعاتی که گردآوری می‌شود، اخلال ایجاد می‌کند.
منبع دیگری در دنیای مجازی به بررسی دلایل اضطراب از امتحان شفاهی و راهکارهایی برای کاهش آن پرداخته است. این منبع داشتن هدف را دلیل مهمی برای کاهش اضطراب می‌داند و آن را در آزمون شفاهی دانش‌آموزان مورد بررسی قرار داده است. سایت علوی در این باره آورده است: برای کسب موفقیت بیشتر توسط دانش‌آموزان، والدین باید اجازه دهند که فرزندشان خود، هدف‌هایشان را انتخاب کنند. این کار باعث ایجاد انگیزه و پویایی آن‌ها برای تلاش بیشتر و کسب موفقیت در مسیر دلخواهشان
