حامی‌عدالت:معرفی کتاب‌های حقوقی، یکی از موضوعاتی است که حامی‌عدالت دنبال می‌کند. معرفی منابع مکتوب حقوقی موجود در بازار کتاب، می‌تواند برای بسیاری از مخاطبان، اعم از پژوهشگران و دانشجویان، استادان و حقوق‌دانان جذاب و همین‌طور پرکاربرد باشد.
کتاب «حق بر دسترسی به عدالت قضایی کودک / در نظام حقوقی ایران و موازین بین‌المللی»، به قلم مهران صفاری‌پژوه از جمله این کتب به شمار می‌رود. این کتاب همان‌طور که از نامش برمی‌آید، در ارتباط با عدالت برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است. برای آشنایی بیشتر با نثر، محتوا و قلم صفاری‌پژوه، بریده‌ای از این کتاب را می‌آوریم. با هم صفحات ۱۷۰ تا ۱۷۴ از کتاب حقوقی «حق بر دسترسی به عدالت قضایی کودک / در نظام حقوقی ایران و موازین بین‌المللی » را مررو می‌کنیم.
«گفتار دوم: محرومیت از آزادی پیش از محاکمه
ماده ۳۷ بند ب پیمان‌نامه حقوق کودک مقرر می‌کند که هیچ کودکی نباید غیرقانونی یا خود سرانه از آزادی محروم شود. و در ادامه دستگیری، بازداشت یا زندانی کردن کودک باید مطابق قانون و تنها به عنوان آخرین راه چاره و در کوتاه‌ترین زمان ممکن صورت پذیرد. این امر در مورد کلیه مراحل رسیدگی از بازجویی تا صدور حکم صادق است.
در مورد نوجوانانی که تحت بازجویی یا در انتظار محاکمه هستند، آخرین راه چاره به معنای آن است که بازداشت نوجوان مجاز نیست، مگر آن که راه دیگری برای اجتناب از خطر فرار، ارتکاب جرم‌های دیگر یا تحریف شواهد وجود نداشته باشد. آزادی به قید وثیقه به عنوان جایگزینی برای بازداشت قبل از محاکمه جایز نیست. زیرا یک تبعیض برای خانواده‌های فقیر بشمار می‌رود. در مواردی که توانایی خانواده در اعمال نظارت نامعلوم باشد، اشکال دیگری از نظارت اعمال می‌شود، یا کودک به طور موقت تحت مراقبت جایگزین قرار می‌گیرد. در مورد کودکانی که بخاطر آزار یا غفلت از خانه فرار کرده اند. یا خانواده‌شان قابل شناسایی نیست یا مکان آن معلوم نیست، کودک باید تحت مراقبت شخص بزرگسال یا سازمان مسئول دیگری قرار بگیرد. چنان‌چه بازداشت نوجوانی که در انتظار محاکمه است اجتناب ناپذیر باشد. ارجح آن است که جریان محاکمه در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پایان برسد.
نوجوانانی که در بازداشت به سر می‌برند، از حقوق انسانی همانند سایر افراد برخوردار هستند. من‌جمله حق رفتار انسانی، حق تماس با خانواده، حق آگاه شدن از علت بازداشت، حق برخورداری از مساعدت حقوقی و حق زیر سئوال بردن مشروعیت محرومیت از آزادی‌شان. به علاوه آنان از حقی برخوردارند که در ماده ۳۷ پیمان‌نامه حقوق کودک مطرح شده است مبنی بر این که با افراد بزرگسال در بازداشت نگهداری نشده و این که مطابق با نیازهای افراد همسن‌شان با آنان رفتار شود. حق عدم نگهداری با افراد بزرگسال در بازداشت در وهله اول بخاطر اجتناب از آزار، بهره‌کشی یا قربانی شدن توسط زندانیان است. حق برخورداری از رفتار خاص بسته به سن و موقعیت هر نوجوان زندانی و شرایط بازداشت مضامین مختلف پیدا می‌کند. از جمله تغذیه که نیاز خاص رشد یک نوجوان را تامین می‌کند، اشکال مختلف تفریح، تماس با خانواده و دسترسی به مشاوره مناسب.
گفتار سوم: برخورداری از رسیدگی عادلانه و رویه‌های تخصصی
نوجوانی که به ارتکاب جرمی متهم شده است مانند هر شخص دیگر از حداقل حقوق مربوط به رسیدگی عادلانه برخوردار است. این امر بدان معنا نیست که باید با نوجوانان متهم شده مانند افراد بزرگسال رفتار کرد. زیرا آنان از حق حمایت ویژه نیز برخوردارند. بهترین شیوه آن است که این نوجوانان در دادگاه‌های تخصصی محاکمه شوند زیرا دادگاه‌های کیفری عادی به سختی می‌توانند حمایت لازم را از این حق به عمل آورند.
در قوانین برخی کشورها محاکمه افراد زیر ۱۸ سال که جرم‌های خاصی مرتکب شده‌اند به مثابه افراد بزرگسال مجاز است. این نوع قوانین با پیمان‌نامه حقوق کودک سازگاری ندارد. ماهیت جرم شاخص معتبری برای تعیین این نکته که مرتکب آن از لحاظ روحی و روانی به حدی از بلوغ رسیده که بتوان با او مانند یک فرد بزرگسال رفتار نمود، بشمار نمی‌رود.
در کشورهایی که سن قانونی ۱۸ سالگی تعیین شده است. پیمان نامه حقوق کودک در مورد افراد بالاتر از این سن به کار گرفته نمی‌شود. ولی یک مورد استثنای مهم وجود دارد و آن این است که صرف نظر از سن قانونی تعیین شده، نمی‌توان هیچ فردی را که در زمان ارتکاب به بزه زیر ۱۸ سال بوده را به اعدام محکوم کرد. به علاوه در سال‌های اخیر این ایده بیش از پیش مورد پذیرش قرار گرفته است که باید با افراد زیر ۱۸ سال که به ارتکاب جرمی متهم هستند رفتار و رسیدگی خاص اعمال کرد.”
گفتار چهارم: باز پروری کودک بزهکار
حق نوجوانان تحت بازداشت در بازداشتگاه‌ها برای بهره‌مندی از فعالیت‌های و برنامه‌های هدفمند در جهت ارتقاء و حفظ تندرستی و عزت نفس آنان، پرورش حس مسئولیت و تشویق منش‌ها و مهارت‌هایی که آنان را در پرورش نیروهای بالقوه خود به عنوان اعضای اجتماع یاری می‌نماید باید تضمین گردد. (مقررات سازمان ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی، قاعده ۱۲).
مقررات سازمان ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی رویکرد جامعی نسبت به باز پروری نوجوانان بزهکار دارد که ملهم از پیمان‌نامه حقوق کودک است. برخی از اصول بیان شده در این رابطه در مقررات فوق به شرح زیر است:
– مراکز نگهداری نوجوانان باید به صورت غیرمتمرکز و دارای وسعتی باشد که دسترسی و تماس بین نوجوانان و خانواده‌های آنان را تسهیل نماید. مراکز نگهداری در مقیاس کوچک باید ایجاد گردند تا توجه به فرد فرد آنان میسر باشد.
– سیستم نگهداری باید دارای فضاهای باز و نیمه باز باشد تا نیازهای کودکانی که نیازمند محیطی برای اقامت هستند برطرف شده و در عین حال خطری برای جمع ایجاد نشود.
– برخورد با این کودکان باید با برآوردی از نیازهای فردی آنان آغاز شده، و شامل اشکال مناسب تحصیل و آموزش، حرفه آموزی و کار، مشاوره روحی و روانی، سرگرمی و تفریح و مراقبت‌های پزشکی، از جمله درمان اعتیاد به مواد مخدر یا الکل باشد.
– حراست از حقوق کودک در جریان بازپروری امری اساسی است، زیرا موجب تشویق او به رعایت حقوق دیگران می‌شود…..»