حامی عدالت- زهره کولیوند : قرارداد اختیار معامله یکی از انواع ابزارهای مالی محسوب می‌شود که به تازگی در بازار سرمایه‌ی کشور ایران وارد شده است. قرارداد اختیار معامله، توافقی است که موضوع آن انتقال حق خرید یا فروش کالای معین با قیمت و تاریخی معلوم در قبال دریافت وجه به شخص دیگر است؛ این قرارداد مشابه برخی از نهادهای حقوق تجارت و مدنی ایران است ولیکن با تمامی آن‌ها متفاوت است.
اوراق مشتقه به معنای مجموعه ابزارهایی هستند که خصوصیات مشترک دارند این اصطلاح به همه‌ی ابزارهای قابل معامله در بورس و خارج از بورس که مرتبط با معامله‌ی اوراق بهادار ارز نرخ بهره کالا و غیره می‌باشد، اطلاق می‌شود.
بازار مشتقه در اصطلاح بازاری است که در آن معامله قراردادهای آتی و اختیار معامله مبتنی بر اوراق بهادار یا کالا داد و ستد می‌شود و اوراق مشتقه ابزارهای مالی هستند که قیمت آن‌ها از قیمت سایر دارایی‌ها اخذ شده و در تقسیم‌بندی اولیه این اوراق جزئی از اوراق بهادار هستند در واقع باید گفت اوراق مشتقه به تنهایی فاقد ارزش ذاتی هستند چراکه همان‌گونه که از نام این اوراق پیداست ارزش ذاتی‌شان وابسته به سایر اوراق بهادار موجود در بازار است ولی این اوراق مانند اوراق بهادار قابلیت معامله در بازارهای بورس را پیدا کردند. در حقیقت قراردادهای مشتقه نوعی از قرارداهای مالی هستند که ارزش خود را از کالاهای فیزیکی می‌گیرند. اوراق مشتقه بر اساس یک دارایی اصلی یا زیربنایی ایجاد می‌شوند که به صورت اوراق بهادار فرعی شکل می‌گیرند اما این اوراق فرعی به صورت مستقل قابل معامله در بورس می‌باشند.
قرارداد اختیار معامله، ورق بهاداری است که دارنده‌ی آن حق دارد اوراق بهادار خاصی را ظرف مدت معینی به قیمت توافقی معامله کند این قرارداد دو جانبه میان خریدار و فروشنده منعقد می‌گردد و بر اساس آن به دارنده اختیار حق داده می‌شود بدون هیچ الزام و تعهدی مقدار معین از دارایی موجود در قرارداد را با قیمت توافقی معین در یک دوره‌ی زمانی مشخص خرید و فروش نمایند و خریدار نیز در مقابل این امتیاز مبلغی را تحت عنون حق شرط که همان قیمت اختیار است را به ظرف دیگر می‌پردازد.
قرارداد اختیار معامله در اصطلاح حق خرید و فروش اوراق بهادار یا کالا به مقداری معین و با قیمتی معلوم در آینده‌ای مشخص را می‌رساند.
۱- اختیار معامله به عنوان حق مالی: قرارداد اختیار معامله حقی است که دارنده یا خریدار می‌توانند در مقابل پرداخت قیمت اختیار معامله به صادر‌کننده یا فروشنده به دست آورد و دارایی پایه قرارداد را با قیمت توافقی در تاریخ معین یا قبل از آن صادر‌کننده قرارداد بخرد یا به او بفروشد بدون آنکه متعهد به این خرید و فروش باشد در این تعریف قرارداد اختیارمعامله به عنوان حقی شناخته شده که تعهد و اجباری در آن دیده نمی‌شود.
۲- اختیار معامله به عنوان یک قرارداد تأمینی: قرارداد نوعی داد و ستد یا قرارداد تأمینی است و در زمره‌ی قراردادهای ناظر به آینده است و هدف و منظور از انجام این قرارداد این است که خطرات و ریسک ناشی از تغییر قیمت را در بازار به حداقل برساند.
۳- اختیار معامله به عنوان قرارداد دو جانبه: در اینجا به طرفین قرارداد و تعهدات آن بیشتر توجه شده بر این اساس گفتند اختیار معامله قراردادی است دو طرفه میان خریدار و فروشنده به طوری که بر اساس آن به خریداری این حق داده می‌شود که بدون هیچ الزامی مقدار معین از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی معین در سررسید معین یا در طول آن بخرد یا بفروشد و خریدار نیز در مقابل این امتیاز مبلغی را تحت عنوان حق شرط که همان قیمت اختیار است به طرف دیگر بپردازد.
۴- اختیار معامله به عنوان حقی معوض: عقد اختیاری است معوض در مقایل یک حق مجرد و صرف خرید یا فروش اشیای معینی را در ازای مبلغی معین یا در طول مدت معین یا در تاریخی معین به طرف دیگر واگذار می‌کند که در این واگذاری به صورت مباشرت یا در ضمن یک هیئت به دیگری انجام می‌شود به شکلی است که ضامن حقوق طرفین باشد.
۵- اختیار معامله، قرارداد تعهد اختیار: قرارداد اختیار معامله، قرارداد تعهد اختیار است به این ترتیب که فروشنده اختیار معامله در ازای دریافت مبلغی معین از خریدار معامله متعهد می‌شود تعداد مشخصی از دارایی پایه را به قیمت توافق شده و در زمان معین و در صورت اعمال اختیار توسط خریدار به وی بفروشد یا از وی بخرد در تعهد فوق فروشنده ملزم به ایفای تعهدات در صورت اعمال اختیار توسط خریدار است و فروش اختیار معامله برای فروشنده مستلزم تقبل ریسک است لذا فروشنده در ازای اعطای این اختیار مبلغی را از او دریافت می‌کند که در اصطلاح پاداش ریسک که یا ارزش اختیار معامله به نام دارد.
در این خصوص بانک‌ها نیز می‌توانند در انتشار سهام جدید یک شرکت نقش داشته باشند پس حق دارند تا تاریخ معینی مقادیر اضافی سهام را خریداری کنند به این حق اختیار معامله می‌گویند اختیار معامله گاه به منظور خرید، گاه به منظور فروش و یا به هر دو هدف خرید و فروش به کار می‌رود.
۶- اختیار معامله زمان معینی دارد: این قرارداد شاخصه‌ی زمان را پر رنگ‌تر نشان می‌دهند و معتقدند اختیار معامله ورقه‌ی بهاداری است که دارنده‌ی آن حق دارد اوراق مشخصی را ظرف مدت زمان معین به قیمت توافقی معامله کند. بر این اساس اختیار معامله انواعی دارد اگر دارند اختیار معامله قادر باشد هر زمان قبل از سر رسید نهایی از حق خود استفاده کند به آن اوراق اختیار معامله اروپایی می‌گویند و این تقسیم‌بندی اختصاص به زمان دارد نه مکان و منطقه‌ی جغرافیایی انتشار این اوراق، اختیاری است که برای خرید یک دارایی داده می‌شود را اختیار خرید اختیاری که برای فروش یک دارایی باشد را اختیار فروش، قیمت تعیین شده را قیمت اعمال یا قیمت توافقی و مدت زمان معین را تاریخ انقضا می‌گویند.
قرارداد اختیار معامله از قراردادهای راه‌گشای در بورس اوراق بهادار به جهت کنترل خطر می‌باشد در واقع فلسفه‌ی ایجاد این قرارداد، بیمه کردن نوسانات و ریسک‌های موجود در بازار است که همواره پیش روی معامله گران است به نظر می‌رسد در این قرارداد دو جانبه بودن قطعی نیست و همیشه خریدار و فروشنده نیستند که قرارداد را اجرا می‌کند در بیشتر موارد عضو ثالثی هم هست و آن کارگزار است پس باید گفت اختیار معامله پیش‌بینی شده است.
قرارداد اختیار معامله، توافقی است بر اساس اراده دو طرف معامله که در آن فروشنده اختیار معامله (خرید- فروش) در مقابل دارنده متعهد می‌گردند که مورد معامله را به قیمتی معلوم در زمانی مشخص در قرارداد به او تسلیم کند و در ازای این حق مبلغی از دارنده دریافت می‌شود که قیمت اختیار نام دارد. در این تعریف دارنده اختیار معامله می‌تواند هم خریدار اختیار خرید باشد هم فروشنده اختیار فروش، در هر حال سودی برای دارنده پیش‌بینی شده است اینکه اگر قیمت مورد معامله طی مدت معین تغییر کند این تغییر و افزایش قیمت در مورد معامله دارنده تأثیر ندارد و اعمال نمی‌شود او می‌تواند معامله را به همان مبلغ سابق به انجام برساند. اما قرارداد اختیار معامله منقضی شده یا دارنده اختیار ابراز تمایل به اعمال حق خرید یا فروش خود نشان نداد مبلغی را که به عنوان قیمت اختیار پرداخته دیگر نمی‌تواند پس بگیرد و به فروشنده تعلق دارد و اگر دارنده تمایل خود را ابراز کند باز هم قیمت اختیار جزو ثمن معامله نمی‌باشد و باید کل مبلغ معامله را به فروشنده پرداخت نماید. وجود همین قیمت اختیار به عنوان شاخصه‌ی اصلی قرارداد اختیار معامله به نظر می‌رسد چرا که همین قیمت این قرارداد را از سایر نهادهای مشابه آن جدا می‌کند.
اختیار معامله شامل دو اختیار خرید و فروش است. اختیار خرید به خریدار اختیار معامله این حق را می‌دهد که دارایی خاصی را با قیمتی معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن خریداری کند به همین ترتیب اختیار فروش به خریدار حق می‌دهد که دارایی خاصی را به قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن به فروشنده اختیار بفروشد اختیار خرید یا فروش می‌تواند از نوع اروپایی یا آمریکایی باشد اختیار معامله اروپایی فقط در تاریخ سر رسید قابل اجراست در حالی که اختیار معامله آمریکایی از هنگام انعقاد تا سر رسید قابل اجراست، بر خلاف خریدار، اختیار خرید که هیچ‌گونه تعهدی در قبال قرارداد ندارد و حداکثر زیان احتمالی‌اش معادل قیمت اختیاری است که می‌پردازد واگذاری اختیار خرید برای فروشنده تعهدآور است و او باید دارایی را بر حسب قیمت توافق شده به خریدار واگذار کند و تنها سودی که فروشنده به دست می‌آورد همان قیمت اختیار معامله است که خریدار پرداخت می‌کند. این در حالی است که زیان او بستگی به قیمت دارایی در زمان سر رسید دارد و در بعضی مواقع می‌تواند میزان قابل توجهی باشد در مقابل حداکثر سود خریدار فروش معادل قیمت توافقی دارایی پس از کسر قیمت اختیار فروش و حداکثر زیان او معادل قیمت اختیار فروش خواهد بود. در هر حالت استفاده از استراتژی فروش اختیار ابزار مناسبی برای پوشش ریسک در موقعیت فروش و استفاده از استراتژی فروش اختیار ابزار مناسبی برای پوشش ریسک خطر در موقعیت خرید می‌باشد